Thiền Minh sát là một trong những
phương pháp thiền cơ bản, thực hành phương pháp thiền này giúp
thiền sinh có một cách hiểu đúng đắn về bản chất của tinh
thần và thể lý trong thân thể người tu tập. Hiện tượng thể lý
là những việc hay vật mà người tu nhận thức một cách rõ
ràng quanh mình và bên trong mình. Toàn thể thân xác người tu
gồm một nhóm các vật chất thể lý. Hiện tượng tinh thần là
hoạt động của ý thức hay cái biết. Những điều này được nhận
thức một cách rõ ràng bất cứ khi nào các pháp được nhìn
thấy, được nghe, được ngửi, được nếm, được chạm xúc, hay được
nghĩ tới.
Chúng ta phải tỉnh thức về các
hiện tượng tinh thần này bằng cách quan sát chúng và ghi nhận
[niệm về] chúng như: “[đang] thấy, thấy”, “nghe, nghe”, “ngửi,
ngửi”, “nếm, nếm”, “sờ, sờ”, hay “nghĩ, nghĩ”. Mỗi lần bạn
thấy, nghe, ngửi, nếm, sờ, hay suy nghĩ, bạn hãy niệm [ghi
nhận] về việc đó. Tuy nhiên, khi mới tập, bạn không có thể
niệm tất cả các việc đó. Do đó, bạn nên bắt đầu bằng cách
niệm những việc dễ dàng nhận thấy và dễ dàng nhận thức.
Với từng hơi thở, bụng của bạn
phồng lên và xẹp xuống – chuyển động này luôn luôn là hiển
nhiên. Đây là phẩm chất thể lý được biết như phần tử của
chuyển động. Bạn nên bắt đầu bằng cách niệm [về] chuyển động
này, điều có thể làm được bằng cách để tâm quan sát vùng
bụng. Bạn sẽ thấy bụng phồng lên khi bạn hít vào, và xẹp
xuống khi bạn thở ra. Việc phồng lên nên được niệm trong tâm là
“phồng”, và việc xẹp xuống thì niệm là “xẹp”. Nếu chuyển
động không được nhận ra rõ ràng, bạn cứ đặt lòng bàn tay lên
bụng để nhận ra. Đừng đổi cách bạn thở. Cũng đừng thở chậm
lại hay thở mau hơn. Cũng đừng thở quá mạnh bạo gấp gáp. Bạn
sẽ mệt mỏi nếu bạn đổi cách bạn thở. Hãy thở đều đặn như
bình thường, và hãy niệm nơi bụng đang phồng và xẹp. Hãy niệm
trong tâm, đừng nói thành lời.
Trong
Thiền Minh sát, điều bạn gọi tên hay nói thì không quan trọng.
Điều thực sự quan trọng chính là biết, hay nhận thức. Trong khi
niệm bụng phồng lên, hãy làm như thế từ lúc khởi đầu cho tới
khi hết chuyển động [phồng] này, y hệt như bạn đang nhìn nó
bằng mắt. Hãy làm tương tự với chuyển động xẹp. Sự chuyển
động [phồng, xẹp] và nhận biết về nó nên xảy ra cùng lúc,
hệt như một viên đá được ném trúng mục tiêu. Tương tự, với
chuyển động xẹp. Tâm của bạn có thể lang thang chạy lạc nơi
khác, trong khi bạn niệm về chuyển động của bụng. Điều này
cũng phải được tâm ghi nhận rằng, “[niệm] lạc, lạc [rồi].” Khi
điều này đã được niệm một lần hay hai lần, thì tâm ngưng lang
thang chạy lạc, rồi bạn trở lại niệm về chuyển động phồng,
xẹp của bụng. Nếu tâm chạy tới nơi khác, hãy ghi nhận là
“[niệm] tới, tới”. Rồi thì hãy quay về phồng, xẹp của bụng.
Nếu bạn chợt nghĩ tới việc gặp một người nào, thì hãy niệm
là “gặp, gặp”. Rồi hãy trở về phồng, xẹp. Nếu bạn chợt nghĩ
tới chuyện gặp và nói chuyện với ai đó, thì hãy niệm ”nói,
nói’.
Ngắn gọn, bất cứ những gì mà ý
nghĩ và trí nhớ xảy ra, đều hãy được niệm [ghi nhận]. Nếu
bạn tưởng tượng, hãy niệm là “tưởng, tưởng”. Nếu bạn suy
nghĩ, hãy niệm “nghĩ, nghĩ”. Nếu bạn hoạch định kế hoạch,
hãy niệm “hoạch, hoạch”. Nếu bạn nhận thức, hãy niệm “thức,
thức”. Nếu bạn đang nhớ, hãy niệm “nhớ, nhớ”. Nếu bạn thấy
hạnh phúc vui vẻ, hãy niệm “vui, vui”. Nếu bạn thấy chán nản,
hãy niệm “chán, chán”. Nếu bạn cảm thấy hài lòng ưa thích,
hãy niệm “thích, thích”. Nếu bạn cảm thấy phiền lòng, hãy
niệm “phiền, phiền”. Ghi nhận tất cả các hoạt động của ý
thức được gọi là quán sát tâm (quán tâm, cittanupassana). Bởi
vì chúng ta không ghi nhận được về các sinh hoạt này của ý
thức, chúng ta có khuynh hướng nhận diện chúng với một người
hay một cá thể. Chúng ta có khuynh hướng nghĩ rằng đó là “tôi”
đang hình dung, nghĩ tưởng, hoạch định, biết về hay nhận thức.
Chúng ta nghĩ rằng có một người, mà người này từ thời thơ
ấu trở đi, đã đang sống và nghĩ ngợi. Thực sự, không có ai như
vậy hiện hữu. Thật vậy, chỉ có những sinh hoạt ý thức nối
tiếp liền nhau. Đó là tại sao chúng ta phải niệm về các sinh
hoạt ý thức này, và biết chúng như chúng là. Cho nên, chúng ta
phải nhận biết từng và tất cả các sinh hoạt ý thức khi nó
dấy khởi. Khi niệm như thế, nó có khuynh hướng biến mất đi.
Rồi chúng ta trở lại niệm phồng, xep nơi bụng.
Khi bạn phải ngồi thiền tập trong
một thời gian lâu, cảm giác tê cứng và hơi nóng sẽ khởi lên
trong cơ thể bạn. Những điều này cũng phải được [niệm] ghi
nhận kỹ càng. Tương tự với cảm thọ về đau đớn và mỏi mệt.
Tất cả những cảm thọ này là khổ (cảm giác không thoả mãn),
và niệm [ghi nhận] về chúng là niệm khổ thọ. Bỏ qua hay không
ghi nhận được các cảm thọ đó sẽ làm bạn nghĩ: “Tôi tê cứng
rồi, tôi đang cảm thấy nóng, tôi đau đớn này. Tôi mới hồi nãy
còn thoải mái. Bây giờ tôi chịu khổ với các cảm thọ khó chịu
này”. Việc căn cước hoá các cảm thọ này với tự ngã là nhầm
lẫn rồi. Thực sự không có cái “tôi” nào liên hệ tới, mà chỉ
là một chuỗi liên tục các cảm thọ khó chịu nối tiếp nhau. Nó
y hệt như một chuỗi nối tiếp các [chu kỳ] dao động điện khí
nối nhau và làm bật sáng ngọn đèn điện. Mỗi lần các chạm
xúc khó chịu tới với cơ thể, các cảm thọ khó chịu khởi lên
cái này sau cái kia. Những cảm thọ này nên được niệm [nhận ra]
kỹ càng và chú tâm, cho dù chúng là cảm thọ về sự tê cứng,
về hơi nóng, hay về đau đớn. Lúc mới đầu tập thiền, các cảm
thọ này có thể có khuynh hướng tăng thêm và dẫn tới ước muốn
thay đổi tư thế ngồi của người tu. Ước muốn đó nên được [niệm]
ghi nhận, sau đó học nhân nên trở về việc niệm các cảm thọ
về sự tê cứng, về hơi nóng, vân vân.
Có một câu nói, “Kiên nhẫn dẫn
tới Niết bàn”. Câu nói này đặc biệt liên hệ tới tu tập thiền
định. Bạn phải kiên nhẫn thiền tập. Nếu bạn chuyển hay đổi tư
thế quá thường xuyên bởi vì bạn không thể chịu nổi cảm thọ
về sự tê cứng hay hơi nóng phát khởi, thì đại định không thể
hình thành. Nếu không có định, thì sẽ không có tuệ, và không
thể có thành đạo, mà quả chính là Niết bàn. Đó là lý do vì
sao cần kiên nhẫn trong thiền tập, cũng như kiên nhẫn với các
cảm thọ khó chịu trong cơ thể như sự tê cứng, hơi nóng, sự đau
đớn và các cảm thọ khó chịu khác. Khi xuất hiện các cảm thọ
như thế, bạn đừng ngay lập tức đổi ghế ngồi. Bạn nên tiếp
tục một cách kiên nhẫn, chỉ niệm nó như là “tê, tê” hay “nóng,
nóng”. Các cảm thọ khó chịu trung bình cũng sẽ biến mất nếu
bạn niệm [ghi nhận] chúng một cách kiên nhẫn. Khi định lực
vững vàng, thì ngay cả các cảm thọ căng hơn cũng có khuynh
hướng biến mất. Rồi thì bạn trở lại niệm về bụng phồng,
xẹp. Dĩ nhiên, bạn sẽ phải đổi ghế ngồi nếu cảm thọ không tan
biến ngay cả sau khi niệm chúng một thời gian lâu, hay là khi
chúng trở thành hết chịu nổi. Rồi thì bạn nên bắt đầu bằng
cách niệm “muốn thay đổi, muốn thay đổi”. Nếu bạn đưa cánh tay
lên, hãy niệm rằng “lên, lên”. Nếu bạn cử động, hãy niệm rằng
“động, động”. Thay đổi này nên làm cho dịu dàng, và niệm như
là “lên, lên”, “động, động” và “chạm, chạm”. Nếu thân bạn
nghiêng ngả, hãy niệm rằng “nghiêng, nghiêng”. Nếu bạn nhấc chân
lên, hãy niệm rằng “lên, lên”. Nếu bạn cử động nó, hãy niệm
rằng “động, động”. Nếu bạn thả nó xuống, hãy niệm rằng “thả,
thả”. Khi không còn động chuyển nữa, hãy trở lại niệm về
phồng, xẹp nơi bụng. Đừng để cho có khoảng cách nào, mà cứ
để có liên tục giữa niệm trước và niệm kế liền đó, giữa
trạng thái định trước và trạng thái định kế liền đó, giữa
một tuệ trước và một tuệ kế tiếp liền đó. Chỉ khi đó mới
có các bước tiến liên tục trong hiểu biết của người tu. Kiến
thức về đạo và quả chỉ thành đạt được khi nào có các đà
tiến liên tục này.
Tiến trình thiền tập thì y hệt
như tiến trình làm ra lửa bằng cách tận lực và liên tục chà
xát hai thanh gỗ vào nhau để tạo ra đủ hơi nóng mà bật ra lửa.
Trong cùng cách đó, hành vi niệm [ghi nhận] trong Thiền Minh
sát phải được liên tục và không ngừng nghỉ, không có bất kỳ
khoảng cách nào giữa việc niệm, bất kể có hiện tượng nào
sinh khởi. Thí dụ, nếu cảm thọ về ngứa khởi lên và bạn muốn
gãi bởi vì nó rất khó chịu đựng, thì cả cảm thọ và ước
muốn gãi cũng phải được niệm tới, mà không tức khắc xoá bỏ
cảm thọ bằng cách gãi. Nếu bạn kiên trì chống lại thì cảm
thọ ngứa nói chung sẽ biến mất, bạn lại trở về niệm phồng,
xẹp nơi bụng. Nếu ngứa không biến mất, bạn có thể gãi cho
hết, nhưng trước tiên là ước muốn làm thế phải được niệm ghi
nhận. Tất cả các chuyển động trong tiến trình gãi ngứa phải
được niệm ghi nhận, đặc biệt là các chuyển động sờ, kéo và
đẩy, và gãi, rồi lại trở về niệm phồng, xẹp nơi bụng. Bất
cứ khi nào bạn đổi ghế ngồi, hãy bắt đầu bằng cách niệm về
ý định hay ước muốn thay đổi và hãy niệm từng chuyển động.
Thí dụ như việc nhấc lên từ tư thế ngồi, nâng cánh tay, cử
động và duỗi cánh tay, bạn nên niệm các chuyển động cùng lúc
với khi đang làm các chuyển động đó. Khi cơ thể bạn nghiêng về
phía trước, hãy niệm để ghi nhận nó. Khi bạn nhấc lên, cơ thể
trở nên nhẹ nhàng như đang nhấc lên, hãy tập trung tâm bạn vào
điều này, bạn nên nhẹ nhàng niệm như là “lên, lên”. Một thiền
gia sẽ cư xử hệt như một người yếu đuối vô tích sự. Những
người sức khoẻ bình thường nhấc lên một cách dễ dàng và mau
chóng, hay đột ngột. Người yếu bệnh thì không như thế, họ làm
điều đó một cách chậm chạp và dịu dàng. Cũng tương tự như
thế với người đau lưng; họ nhấc lên dịu dàng, nếu không thì
lưng lại thương tổn và đau đớn. Những thiền gia cũng như thế.
Họ sẽ đổi thế ngồi một cách dịu dàng và từ từ; chỉ lúc có
thì sự tỉnh thức, định và tuệ mới hiện rõ ràng. Do vậy,
hãy khởi đầu với các cử động dịu dàng và từ từ. Khi nhấc
[người] lên, hãy làm như thế một cách dịu dàng như người yếu
bệnh, trong cùng lúc niệm “lên, lên”. Không chỉ như thế, xuyên qua
mắt nhìn, bạn phải làm y hệt như đang bị mù. Và làm tương tự
như thế, với khi tai nghe. Trong khi thiền tập, quan tâm của bạn
chỉ là niệm ghi nhận thôi. Cái gì bạn thấy và nghe không phải
là quan tâm của bạn. Cho nên, bất cứ thứ gì kỳ lạ hay bất ngờ
mà bạn có thể thấy hay nghe, bạn phải xem như bạn không thấy
hay không nghe chúng, mà chỉ đơn giản niệm một cách cẩn trọng.
ĐẠI SƯ MAHASISAYADAW
0 nhận xét:
Đăng nhận xét